Omgeving - Rosandepolder

Rosandepolder

Omgeving - De Rosandepolder

De Rosande was vroeger eene hooge Heerlijkheid, die het recht van een hoog en een laag rechtstgebied bezat, maar toch aan Doorenweerd leenroerig was. Van het huis, dat op een vlucht- heuvel niet ver van de rivier stond, is niets overgebleven; alleen wil men in eene verhevenheid in het weiland nog de plaats aanwijzen, waar het eertijds stond.

In de 14e eeuw was de Rosande in het

bezit der familie Tengnagel; eene eeuw later was het bij erfregeling gekomen in het geslacht van Van Wilp. In 505 door de Bourgondiërs veroverd, werd het 10 jaren later onder de persoonlijke leiding van hertog Karel van Gelre bij verrassing stormenderhand ingenomen en verbrand. Deze verkocht het landgoed in 1523 aan Jacob van Appeltern, domdeken van Utrecht, die het kasteel weder deed opbouwen.

Vijftien jaar later werd ook dit gebouw weder afgebroken en door een nieuw kasteel vervangen, waarschijnlijk door Frederik Schellard van Obbendorp, want we treffen de uitspraak van een vonnis aan van het jaar 1539, waarbij van Obbendorp als afstammeling van de vroegere wettige bezitters van Rosande weder in het bezit van het huis Rosande werd gesteld, waarvan zijn geslacht met geweld beroofd was. In het laatst der 17de eeuw kwam Rosande in het bezit van Federik Willem, vrijheer van Spaen, heer van Biljoen.

De Rosandepolder is het poldergebied ten zuiden van Oosterbeek en Arnhem, rondom de spoorlijn Arnhem-Nijmegen aan de Nederrijn. De Rosandepolder ligt deels op het grondgebied van de Gemeente Renkum en deels op het gebied van de gemeente Arnhem.

Over de oorsprong van de naam Rosande bestaan twee theorieën: Volgens de ene theorie heeft het te maken met rood zand, volgens de andere zou het de aanduiding zijn voor grond waarop het bos is gerooid.

1790 - Detail kaart. [Bron: Gelders archief]

De oudste vermelding stamt uit 1313 als het huis eigendom is van Gosewijn van Rijsande. Het kasteel zelf is leengoed onder het Kasteel Doorwerth. Het kasteel was vaak middelpunt van strijd, maar werd altijd weer opgebouwd. In 1515 brandde het af, en 1538 werd het afgebroken en weer opgebouwd. In het rampjaar 1672, werd het kasteel door Franse troepen voor het laatst verwoest, waarna het gebouw werd gesloopt.

De contouren van het kasteel zijn nog altijd herkenbaar in de Rosandepolder. Het kasteelterrein is aangewezen als rijksbeschermd (archeologisch) monument. Uit opgravingen door A.E. van Giffen in 1939 bleek dat het gebouw 34 bij 29 meter in omvang was en dat nog delen van de vloer aanwezig zijn.

Een voorstel van Van Giffen om de fundamenten zichtbaar te maken in het landschap werd door de gemeente Renkum niet overgenomen. Ter herinnering aan dit verdwenen kasteel werd ter plaatse een landmark in de vorm van een kasteelvaandel geplaatst.

In de eerste helft van de 20e eeuw waren in de polder steenbakkerijen gevestigd. Tijdens de Slag om Arnhem werden die zwaar beschadigd en na de oorlog werden ze niet meer in bedrijf genomen.

Uit: Arnhem, omstreeks het midden der vorige eeuw: met geschiedkundige aanteekeningen ~ A Markus. (1838)

[Bron: Gelders archief, 1554 - 1505-S267-1904-0001] Een fantasieschets?

Kasteel Rosande
De bouwer van het kasteel is onbekend. De oudste vermelding stamt uit 1313 als het huis eigendom is van Gosewijn van Rijsande. Het kasteel zelf is leengoed onder het Kasteel Doorwerth. Het kasteel was vaak middelpunt van strijd, maar werd altijd weer opgebouwd. In 1505 wordt het kasteel door Philip de Schone in bezit genomen, maar in 1515 brandde het af bij een aanval door Karel van Gelre.

Jacob van Appeltern kocht het van laatstgenoemde en liet in 1523 een kasteel bouwen, dat reeds in 1538 werd afgebroken. Nadien werd direct ten westen van het burchtterrein een landhuis met bijgebouwen gebouwd, die op een kaart uit 1640 zijn afgebeeld. Deze zijn vermoedelijk aan het eind van de achttiende eeuw afgebroken.

De contouren van het kasteel zijn nog altijd herkenbaar in de Rosandepolder. Het kasteelterrein is aangewezen als rijksbeschermd (archeologisch) monument. Uit opgravingen door A.E. van Giffen in 1939 bleek dat het gebouw 34 bij 29 meter in omvang was, en nog delen van de vloer aanwezig zijn. Een voorstel van Van Giffen om de fundamenten zichtbaar te maken in het landschap werd door de gemeente Renkum afgewezen.

Ter herinnering aan dit verdwenen kasteel werd ter plaatse een landmark in de vorm van een kasteel vaandel geplaatst.

Het voormalige kasteelterrein is een archeologisch monument en in eigendom van Geldersch Landschap en Kasteelen.

1670 - Oude en nieuwe loopen van de Rijn bij Rosande. [N. Geelkerck, Nationaal archief] Rechtsboven de Klingelbeekseweg. [Bron: Gelders archief]

1762 - Caart van de heerlijkheijt Rosande [Bron: Gelders Archief, 0003-892] Het noordwesten is boven. Deze kaart (bron Gelders Archief) uit 1762 toont de Heerleikheit Rosande. De eerste versie is gemaakt door Isaac van Geelkercken, maar dit is een kopie uit 1762, honderd jaar later zo ongeveer.

Opvallend is dat het klooster Mariëndaal met een ronde vlek is aangegeven. Zo in tegenspraak met die priegelige huisjes. Het klooster is afgebroken in 1576 en was blijkbaar 200 jaar later blijkbaar nog zichtbaar als vage ronde vlek in het bouwland, terwijl Rosande dat verwoest is in 1672 nog als Pol met gracht en huisjes op de kaart staat.

Rechts ligt het Schependom Arnhem en de Klingelbeek, de beek die we nu Slijpbeek noemen. Waar de Slijpbeek de Benedendorpsweg kruist, tekent Isaac een wijer met een moole. Op die plek staat nog altijd een vervallen fabrieksgebouwtje.

De toegangsweg vanaf Rosande loopt naar het noorden, kruist de Benedendorpsweg en loopt verder noordwaarts langs het klooster. De spoorweg maakt dit nogal onherkenbaar nu, maar het lijkt me dat het klooster in het hoge bouwland lag naast het spoor, en niet op de plek van het huidige huis Mariëndaal. Dat is raar want ik lees op diverse plekken dat het klooster bij de sprengenbron van de Slijpbeek lag, ten noordoosten van het huidige landhuis.

Even rechts daarvan een opvallend knooppunt van wegen: drie wegen komen samen uit het westen en lopen dan samen verder naar Arnhem. Een ganzenvoet heet zoiets in waterland.
[Bron: Mathilde Maijer]

1871 - Situatiekaart van de Nederrijn bij Oosterbeek [Bron: Gelders Archief, 699-0028] Noorden boven. Uit de atlas De Waal- en Rijndijken der Polderdistricten in Gelderland en de werken tot verbetering der daarlangs gelegen rivieren, voorgesteld in eene kaart van 38 bladen van 1871.

1920~1926 - Ringoven aan de Polderweg. [Bron: Gelders Archief, 1513-2349]

1987 - Blik op de Rosandepolder met op de voorgrond de wijk Hoogstede Klingelbeek. Linksboven Mijnerwijk. Op de voorgrond landgoed Den Brink, het terrein van de KEMA. [Bron: Rondom Den Brink - Hans Kooger]

2006 - Rosandepolder met toegangsweg vanaf de Klingelbeekseweg. Op de achterggrond de spoorbrug van de lijn Arnhem-Nijmegen.