| Vertellingen Uit de Arnhemsche Courant |
HET KRUIS AAN DEN WEG
Tusschen Mariëndaal en de Klingelbeek zou, aldus wil het oeroude verhaal, omstreeks middernacht een hoofdeloos man met zijn hoofd onder den arm aan het wandelen zijn, om dan spoorloos tot den volgenden nacht te verdwijnen. Of hij daar door het tegenwoordige en het geslacht voor het onze nog wel eens is gezien, is niet bekend, maar in sommige geschiedkundige boeken vindt men opgeteekend, dat hij zich in het begin van de vorige eeuw nu en dan eens vertoonde en door, vermoedelijk nuchtere, voorbijgangers is waargenomen. Vroeger viel het kruis meer op: toen was er een oprijlaan naar het huis Klingelbeek, maar deze is nu al jarenlang afgesloten en het kruis is nu binnen de afrastering van een tuin gekomen. Daar valt het minder op, maar het is toch een te merkwaardig herinneringsteeken om het geheel uit het oog te verliezen. ["HET KRUIS AAN DEN WEG". "Arnhemsche courant". Regionaal/lokaal, 20-03-1937. Geraadpleegd op Delpher op 16-11-2017, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMKB08:000111564:mpeg21:a0133] HET STEENEN KRUIS door J. G. A. VAN HOGERLINDEN
Dit kruis herinnert aan een legende uit de eeuw der Hervorming, die nog heden bij het volk in omloop is. Ook in het naburige klooster Mariëndaal (waaronder ook het landgoed den Brink hoorde) waren toenmaals vrijzinnige beginselen doorgedrongen. Volgens die legende staat dat kruis daar ter gedachtenis aan een moord gepleegd aan zekeren Elbert, getrouwen knecht van een kloosterbroeder op Mariëndaal, Willem van Aller geheeten. Deze had eene zuster Maria, die zich onder het toezicht van een tante Abdis in het Vrouwenklooster te Renkum bevond 1). Met haar broeders toestemming had zij omgang met zekeren Evangelisch gezinden jongman, Herman van Arendaal. Deze jongeling had zich onder de opstandelingen tegen Spanje begeven en had bij Heiligerlee gestreden. Op den laatsten Juni 1570 werd op de St. Janspoort te Arnhem een zekeren Hendrik van Doetinchem, bouwknecht van Mariëndaal, gevangen gezet, „daar men op suspiceerde een moord gecommiteerd te hebben aan een anderen Mariëndaalschen bouwknecht. Uit dit laatste blijkt, dat er in dat jaar wel iets gebeurd is. 1 ) Het klooster van Maria van Redichem. "HET STEENEN KRUIS door J. G. A. VAN HOGERLINDEN.". "Arnhemsche courant". Regionaal/lokaal, 25-07-1924. https://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMKB08:000105245:mpeg21:a0007 Het steenen kruis aan den weg Op de gisteren vermelde lijst van schenkingen aan het Gemeentemuseum komt ook voor die van mej. W. van Embden: een steenen Kruis, waarschijnlijk grafsteen, gestaan hebbende in den tuin van het perceel Utrechtsche weg 139. Wij hebben van deze schenking onlangs ook reeds een en ander meegedeeld. Sinds eeuwen heeft dit kruis op deze plek gestaan: vroeger lag deze aan den openbaren weg, in den berm van de oprijlaan, welke naar het huis Klingelbeek voerde en den Utrechtschen weg. Door verandering van den plaatselijken toestand, de oprijlaan verdween, kwam de plaats van het kruis binnen den tuin van perceel 139 aan den Utrechtschen weg, dat nu zal worden afgebroken. De volksoverlevering heeft fantastische verhalen aan het door den tijd verweerde steenen Kruis aan den weg verbonden, waaraan indertijd al eens in ons blad werd herinnerd. Het ten geschenke geven van het kruis heeft thans aanleiding gegeven tot een nauwkeurig onderzoek van den steen door den De steen werd ontgraven op 13 September j.l. Men groef tot op den zandbodem door, doch er werd niets gevonden, dat er op wees, dat onder het kruis ook het stoffelijk overschot was begraven. Er werd in de 16e eeuw veelal op plaatsen, waar een moord was geschied, een kruis ter herinnering en ter verzoening geplaatst. Waarschijnlijk is ook dit steenen kruis nabij de Klingelbeek zulk een teeken. Aanleiding bestaat om aan te nemen, dat Esser "besiender" (dat is opzichter) was bij een van de watertollen die bij Arnhem bestonden en dat hij door een smokkelaar werd gedood. Wellicht kan een voortgezet archiefonderzoek daarover nog iets aan het licht brengen. Het kruis is nu in het bezit van het gemeentemuseum, doch er bestaat, naar wij vernemen kans, dat het later weer aan den weg zal worden geplaatst, zoodra men een geschikt punt hetzij in de nabijheid van het oude, hetzij bij het landgoed Den Brink daarvoor heeft gevonden. Het heeft nu bijna vier eeuwen den tand des tijds weerstaan, het dient ook nu weer naar den openbaren weg terug te keeren, waar het nog eeuwen lang een merkteeken zal kunnen zijn. "STADSNIEUWS Het steenen kruis aan den weg.". "Arnhemsche courant". Regionaal/lokaal, 02-12-1939. https://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMKB08:000111680:mpeg21:a0058 [Bron illustratie: Gelders Archief] HET STENEN KRUIS WORDT “AVENUE” Het was altijd zo’n smalle landweg, nog met karresporen en slingerend langs wat boerenhuizen naar de rand van de uiterwaarden. Daar moest ergens een stenen kruis geweest zijn en die oude landweg werd ’ dan ook genoemd de „Stenen Kruis” weg. De mensen van de Klingelbeek en het Benedendorp, die door stof of modder moesten baden, strompelend over de kuilen en karresporen, noemden de weg echter al gauw „het stenen kruis”. Niemand heeft meer weet van een stenen kruis, hoewel die naam op oude kaarten nog voorkomt. Overijsselsch dagblad – 1959-10-03 |
In het Westen van Arnhem aan den Rijnkant wordt de herinnering aan oude tijden nog door vele historische namen vastgehouden: Hulkesteyn, eens bezitting van Karel van Egmond, waar de hertog een kasteel had laten bouwen; Klingelbeek, de oude buurtschap; Rosande, eens een vrije heerlijkheid, die tot in het laatst van de 18e eeuw een kasteel bezat; Den Brink, tot voor weinige jaren nog een oude buitenplaats, Mariëndaal, het oude kloostergoed. 
In den tuin van de villa van mevrouw de weduwe van Embden aan den Utrechtschen weg, bijna tegen den muur van het landgoed Hoogstede staat een steenen kruis. Vroeger liep er een laan van dezen weg naar de Kiingelbeek, die uitkwam bij het landgoed de Klingelbeek, thans het St. Eusebiushuis — vroeger het Patershuis der Oblaten, daarvoor bewoond door de familie Loopuyt.